Juvenilni idiopatski artritis je zapaljenska, reumatska bolest koja se javlja u dečjem uzrastu, koja progresijom dovodi do deformiteta koštano-zglobnog sistema. Javlja se kod 65-113 na 100 000 dece. Uzrok bolesti je nepoznat, ali joj često predhodi bakterijska ili virusna infekcija, po nekim autorima psihički stres, telesna trauma. Po definiciji, juvenilni idiopatski artritis je kontinuirana upala (artritis)  jednog ili više zglobova deteta mlađeg od 16 god., tokom šest nedelja, kada su isključeni drugi uzroci upale (najčešće infekcija, sistemske bolesti, povrede).

Na osnovu simptoma koji su prisutni tokom prvih šest meseci trajanja bolesti, postoje više oblika bolesti:

Sistemski   

Poliartikularni  

Oligoartikularni  

Prošireni oligoartikularni

Psorijazni

         Artritis udružen sa entezitisom

Sistemski juvenilni idiopatski artritis je najteža forma bolesti, javlja se kod 10% obolelih. Naziv je dobila zbog simptoma koji zahvataju ceo organizam. Karakteriše se naglim skokovima temperature iznad 39ºC, jednom do dva puta u toku dana, sa brzim vraćanjem na normalne vrednosti. Javlja se osip po telu, uglavnom po trupu i ekstremitetima. Kožne promene su u nivou kože, crvene boje. Moguće je zapaljenje srčanog mišića, srčane maramice, uvećanje jetre, slezine, limfnih žlezdi. Najčešće zahvata 5 i više zglobova.

Poliartikularni oblik je naziv dobio po tome, što tokom  prvih šest meseci trajanja bolesti artritis zahvata 5 i više zglobova. Upala zahvata postepeno, simetrično, velike i male zglobove (šaka i stopala), može zahvatiti vratnu kičmu i vilične zglobove. Analizom krvi prema prisustvu reumatoidnog faktora (RF) deli se na: RF pozitivni i RF negativni poliartikularni oblik.

Prognostički je bolja forma RF negativnog oblika. Zastupljena je kod 30-40% obolele dece. Javlja se pretežno kod devojčeca u ranijem detinjstvu. Prvi simptomi su simetričan vretenasti otok prstiju, često II i III prsta. Otok je bez crvenila, praćen jutarnjom ukočenošću zglobova preko 30 min, u daljem toku bolesti može zahvatiti kukove, vratnu kičmu i vilične zglobove. Retko je praćena povišenom telesnom temperaturom.

Često, kod dece sa RF pozitivnim oblikom, tokom godina odrastanja i prelaskom u adultnu populaciju, juvenilni reumatoridni artritis prelazi u reumatoridni artritis. Zastupljen je kod 10-15% obolele dece. Prvi simptomi se obično javljaju u pubertetu, 4 puta češće kod devojčica. Klinička slika na zglobovima se postepeno razvija u vidu simetričnog artritisa malih zglobova šaka i stopala, uz prisutnu jutarnju ukočenost u trajanju od preko 30 min. Od vanzglobnih manifestacija bolesti mogu se javiti reumatoridni čvorići u potkožnom tkivu. Čest simptom je malaksalost, umor, neraspoloženje, retko povišena telesna temperatura.  Rano mogu se uočiti promene na rentgenskim snimanjima zglobova. Dominantna klinička slika je brz, progresivan tok bolesti, ireverzibilna oštećenja zglobnog što ukazuje na juvenilni početak reumatoidnog artritisa.

Oligoartikukarni oblik karakteriše zahvaćenost najviše 4 zgloba, tokom prvih šest meseci bolesti. Prvi simptomi se javljaju obično pre 6 god. života i to uglavnom kod devojčica.

Najzastupljenija je forma sa 40-60% svih obolelih od juvenilnog idiopatskog artritisa.  Artritis je asimetričan i zahvaćeni su pretežno veliki zglobovi, kao što su kolena i skočni. Javljanje u ranom uzrastu, bez obzira na dobru prognozu, brzo dovodi do fleksionih kontraktura zahvaćenih zglobova, dominantno kolena, kao i do nejednakog rasta nogu (inegalitet).

Prošireni oligoartikularni oblik je oblik juvenilnog artritisa sa lošijom prognozom u pogledu izlečenja. Ovu formu karakteriše, proširenje artritisa na više od 4 zgloba, nakon 6 meseci trajanja oligoartikularnog oblika. Zato se smatra oligoartritisom, koji je prešao u poliartritis. Javlja se kod 5-10% obolelih. Prvo su artritisom zahvaćeni veliki zglobovi (kuk, skočni, rameni), a kasnije mali zglobovi. Smatra se da zahvaćenost ručnog i skočnom zgloba su loš prognostički znak.

Promene na zglobnom sistemu kod juvenilnog artritisa su tokom trajanja bolesti, praćene otokom, bolom i dužom jutarnom ukočenošću od 30 min. Vaznu ulogu u početku, a i tokom trajanja bolesti ima sinovija. Sinovija je membrana koja prekriva unutrašnju stranu zglobne kapsule i luči sinovijalnu tečnost. Sinovijalna tečnost omogućava pokretljivost zgloba i štiti ga od oštećenja ( deluje kao prirodni amortizer).

Otok je posledica unutarzglobnog izliva ( povećana produkcija sinovijalne tečnosti), sinovijalne hipertofije, otoka mekih tkiva, tetiva i tetivnih omotača. Upala zgloba uzrokuje povećan dotok krvi, što kod dece utiče na koštani rast i moguć inegalitet ekstremiteta, što za posledicu ima skoliotičnu deformaciju kičmenog stuba, naglašenu lumbalnu lordozu.

Kontrakure nastaju usled bola, kada nastupi zaštitni mišićni spazam, kojim se organizam štiti od pokreta u zahvaćenom zglobu. U zglobu se vremenom javljaju unutarzglobne athezije, a tetive fibroziraju čime se dodatno smanjuje zglobna pokretljivost.

Zglobna nestabilnost nastaje usled hiperplazije sinovijalne membrane kada nastaje panus koji luči enzime i prodire u zglobnu hrskavicu, izaziva eroziju kosti ispod hrskavice i oštećenje ligamenata.

Zglob kuka je zahvaćen kod 30-50% sistemskog i poliartikularnog oblika. U početku deca se žale na bol u preponi i unutrašnjoj strani nadkolenice. Progresijom se javlja flekiona kontraktura kuka, posledično fleksione kontrakture kolena, što dovodi do kliničke slike skraćenja noge, skolioze, naglašene lumbalne lordoze, poremećaja hoda.

Lečenje je timsko, multidisciplinarno. U timu su pedijatar-reumatolog, dečji fizijatar, fizioterapeut, radni terapeut, dečji ortoped, dermatolog, psiholog i roditelj. Neophodna je edukacija roditelja u pogledu značaja kineziterapije i odmora.

Kineziterapija je neophodna u obe faze bolesti (akutnoj i fazi remisije), pri čemu se u akutnoj fazi dozira, uz obavezne vežbe kojima se u svakom zglobu izvede pun obim pokreta, svakog dana.

Odmor smanjuje bol u zapaljenom zglobu, ali preterano mirovanje dovodi do kontraktura i smanjenja mišićne snage. Odmor može biti opšti i lokalni. Lokalni odmor se odnosi na oboleli zglob koji se postavlja u mirovanje sa pravilnim pozicioniranjem uz pomoć ortoza, najčeće za ručne zglobove, šake i kolena.